Hipofiz vəzi və onun ən çox rast gəlinən xəstəlikləri
Hipofiz vəzi, bədənin müxtəlif fizioloji funksiyalarını tənzimləyən, çoxsaylı hormonları istehsal edən və digər endokrin vəzləri idarə edən bir orqandır. Hipofizin funksiyasında baş verən hər hansı bir pozulma, çoxsaylı klinik problemlərə səbəb ola bilər. Bu yazıda, hipofiz vəzi ilə əlaqəli ən çox rast gəlinən xəstəliklər və bu xəstəliklərin təsir etdiyi fizioloji proseslər haqqında məlumat veriləcəkdir.
1. Hipofiz adenoması
Hipofiz adenoma, hipofiz vəzisində meydana gələn, adətən xoşxassəli şişlərdir. Bu şişlər, hipofiz hormonlarının həddindən artıq istehsalına səbəb ola bilər. Hipofiz adenoma, hipofizin ən çox görülən xəstəliklərindən biridir və aşağıdakı növləri mövcuddur:
Prolaktinoma: Prolaktin hormonunun çoxalması ilə xarakterizə olunan hipofiz adenomu növüdür. Prolaktin yüksək olduqda, kişilərdə süd istehsalı (qalaktoreya) və qadınlarda menstrual dövrün pozulması kimi şikayətlərə səbəb ola bilər.
Somatotropinoma: Böyümə hormonunun çoxalması ilə nəticələnən hipofiz adenoma növüdür. Bu vəziyyətin nəticəsində, uşaqlarda giqantizm, böyüklərdə isə akromeqaliya inkişaf edə bilər. Akromeqaliyada üz xüsusiyyətlərinin böyüməsi, əllərin və ayaqların şişməsi, baş ağrıları və metabolik problemlər yaranır.
Kortikotropinoma: Adrenokortikotrop hormonunun (ACTH) çoxalması ilə xarakterizə olunur. Bu, Kuşinq sindromuna səbəb ola bilər və bədəndə kortizol hormonunun artmasına yol açar. Kuşinq sindromu, arıqlama, hipertenziya, şəkərli diabet və dərinin incəlməsi kimi problemləri müşahidə edə bilər.
2. Hipopituitarizm (hipofiz yetməzliyi)
Hipopituitarizm, hipofiz vəzisinin normadan az hormon istehsal etməsi vəziyyətidir. Bu xəstəlikdə, hipofiz vəzinin müxtəlif hormonları istehsal etməməsi səbəbindən bədənin bir çox funksiyası pozulur. Hipopituitarizm, aşağıdakı hormonların çatışmazlığına səbəb ola bilər:
Böyümə hormonu (GH): Böyümə hormonunun azlığı, uşaqlarda böyümə və inkişafın ləngiməsinə, böyüklərdə isə əzələ kütləsinin itirilməsinə yol açır.
Tireoid stimullaşdırıcı hormon (TSH): Tiroid hormonlarının çatışmazlığı, metabolizmanın yavaşlamasına səbəb olur və hipotireoz vəziyyəti yarada bilər.
Adrenokortikotrop hormonu (ACTH): ACTH çatışmazlığı, böyrəküstü vəzinin kortizol istehsalını azaldır, nəticədə Addison xəstəliyi inkişaf edə bilər.
Cinsiyyət hormonu: FSH və LH hormonlarının azalması, kişi və qadınlarda cinsi funksiyaların pozulmasına səbəb ola bilər. Bu, qadınlarda menstruasiya pozğunluqları və kişilərdə erektil disfunksiya ilə nəticələnə bilər.
3. Hipofiz iltihabı (hipofizit)
Hipofizit, hipofiz vəzisinin iltihabı ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Bu xəstəlik, infeksiyalar, autoimmun xəstəliklər və bəzi şişlər nəticəsində baş verə bilər. Hipofizit, hipofiz hormonlarının istehsalını azaldaraq hipopituitarizmə səbəb ola bilər. Hipofizitin simptomları arasında baş ağrıları, görmə problemləri və hormon pozğunluqları yer alır.
4. Sheehan sindromu
Sheehan sindromu, doğum zamanı böyük qan itkisi nəticəsində hipofiz vəzisinin zədələnməsi ilə yaranır. Bu vəziyyət, hipofiz vəzisinin funksiyalarını pozur və müxtəlif hormon çatışmazlıqlarına yol açır. Sheehan sindromu olan qadınlar, doğum sonrası süd istehsalında problem, menstruasiya pozulması və digər hormon çatışmazlıqları yaşayabilir.
5. Digər hipofiz xəstəlikləri və pozğunluqlar
Hormon ifrazının anormal aktivliyi: Hipofiz vəzinin müxtəlif hormonları normaldan artıq və ya az ifraz edə bilər, bu da müxtəlif xəstəliklərə yol açar. Məsələn, hipofiz vəzi yüksək prolaktin ifraz edərsə, qadınlarda süd istehsalı (qalaktoreya) və kişilərdə cinsi funksiyaların pozulması baş verə bilər.
Beyin şişləri: Hipofiz vəzinin yerləşdiyi bölgədəki şişlər, hipofiz funksiyalarını poza bilər və hormon istehsalını təsir edə bilər.
Nəticə
Hipofiz vəzi, bədənin hormon balansını və müxtəlif fizioloji funksiyalarını tənzimləyən kritik bir orqandır. Hipofiz vəzisində baş verən xəstəliklər, çoxsaylı fizioloji pozğunluqlara yol açar və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Hipofiz adenomaları, hipopituitarizm, hipofizit və Sheehan sindromu kimi xəstəliklər ən çox rast gəlinən hipofiz pozğunluqlarıdır. Bu xəstəliklərin erkən diaqnozu və düzgün müalicəsi, sağlamlığın qorunması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.