Hipofiz Vəzi: Nədir və Nə İş Görür?
Hipofiz vəzi, insan bədənindəki ən mühüm endokrin bezlərdən biridir və beyinlə sıx əlaqəlidir. Hipofiz, beyindəki baş beynin alt hissəsində, sella tursika adlanan bir bölgədə yerləşir. Kiçik bir ölçüyə sahib olmasına baxmayaraq, hipofiz vəzi orqanizm üzərində böyük təsirə malikdir və çoxsaylı fizioloji funksiyaları tənzimləyir. Hipofizin əsas rolu, digər endokrin bezləri idarə etmək və bədənin müxtəlif fizioloji proseslərini tənzimləməkdir.
Hipofiz Vəzisinin Struktur və Hissələri
Hipofiz vəzi, əsasən iki hissədən ibarətdir: anterior (ön) hipofiz və posterior (arxa) hipofiz. Hər iki hissə müxtəlif hormonların istehsalında iştirak edir və bədənin müxtəlif funksiyalarını tənzimləyir.
Anterior Hipofiz (Ön Hipofiz): Bu hissə, hormonların əksərini istehsal edir və əsasən böyümə, metabolizm, cinsiyyət orqanları və stress cavabları ilə əlaqədar olan hormonları azad edir. Bu hissədən ifraz olunan hormonlar aşağıdakılardır:
- Böyümə Hormonu (GH): Bədənin böyüməsi və inkişafı üçün vacibdir.
- Tiroid Stimulasiya Edici Hormon (TSH): Tiroid vəzini stimullaşdırır və metabolizmanın tənzimlənməsində iştirak edir.
- Adrenokortikotrop Hormonu (ACTH): Düzgün stress cavablarını və böyrəküstü vəzinin işləməsini tənzimləyir.
- Folikül Stimullaşdırıcı Hormonu (FSH) və Luteinləşdirici Hormon (LH): Cinsiyyət hormonlarını və yumurtalıqların işləməsini tənzimləyir.
- Prolaktin: Süd istehsalını stimullaşdırır.
Posterior Hipofiz (Arxa Hipofiz): Bu hissə, beyindəki hipotalamus tərəfindən ifraz olunan hormonları saxlayır və bədənin müxtəlif funksiyalarını tənzimləyir. Posterior hipofizdən sərbəst buraxılan hormonlar aşağıdakılardır:
- Oksitosin: Doğum zamanı uterusu daraldır və süd istehsalını stimullaşdırır.
- Vazopressin (Antidiüretik Hormon – ADH): Böyrəklərdə suyun saxlanmasını tənzimləyir və bədənin su balansını qoruyur.
Hipofiz Vəzisinin Funksiyaları
Hipofiz vəzisinin funksiyaları, bədənin normal işləməsi üçün olduqca vacibdir. Hipofiz, digər endokrin bezlərin fəaliyyətini idarə etməklə bədənin homeostazını qoruyur. Aşağıda hipofiz vəzisinin əsas funksiyalarını nəzərdən keçirək:
Böyümənin Tənzimlənməsi: Hipofiz, böyümə hormonunu (GH) istehsal edərək bədənin boyunun artmasına və hüceyrə böyüməsinə kömək edir. Bu hormonun çatışmazlığı və ya artıqlığı böyümə problemlərinə səbəb ola bilər.
Metabolizmanın Nəzarəti: Hipofiz tərəfindən istehsal olunan tiroid stimulasiyaedici hormon (TSH), tiroid vəzisini stimullaşdıraraq metabolizmanın sürətini tənzimləyir. Bu hormon tiroid hormonlarının ifrazını artırır və enerji istehsalını təyin edir.
Cinsiyyət Hormonal Tənzimləmələri: Hipofiz vəzinin FSH və LH hormonları, kişilərdə testosteron və qadınlarda estrogen və progesteron kimi cinsiyyət hormonlarının istehsalını tənzimləyir. Bu hormonlar, menstruasiya dövrü, sperma istehsalı və cinsi inkişafın idarə olunmasında vacibdir.
Stres Cavabları: Hipofiz, adrenokortikotrop hormonunu (ACTH) istehsal edərək, böyrəküstü vəziləri stimullaşdırır və bədənin stressə cavab verməsinə kömək edir. Bu hormon, bədənin streslə mübarizə üçün tələb etdiyi kortizol istehsalını artırır.
Süd İstehsalının Tənzimlənməsi: Prolaktin, süd istehsalını stimullaşdırır və doğumdan sonra ananın uşağını əmizdirməsini təmin edir.
Su və Elektrolit Balansının Tənzimlənməsi: Posterior hipofiz tərəfindən ifraz olunan vazopressin, böyrəklərdə suyun saxlanmasına kömək edərək bədənin su və elektrolit balansını tənzimləyir.
Nəticə
Hipofiz vəzi bədənin müxtəlif funksiyalarını tənzimləyən və digər endokrin bezləri idarə edən mühüm bir strukturdur. Hipofizin düzgün işləməsi, bədənin homeostazını qorumaq və orqanizmin fiziki və emosional vəziyyətini tənzimləmək üçün vacibdir. Hipofizin funksiyasında hər hansı bir problem, müxtəlif endokrin pozğunluqlara səbəb ola bilər və bu, ciddi sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Hipofizin vəziyyətini izləmək və erkən diaqnoz qoymaq, sağlamlığı qorumaq üçün vacibdir.