Hipofiz vəzi xəstəliklərinin diaqnozunun qoyulmasında istifadə olunan müayinələr
Hipofiz vəzi, bədənin müxtəlif hormonlarını istehsal edən və bu hormonlarla orqanizmin funksiyalarını tənzimləyən kritik bir orqandır. Hipofiz vəzisindəki xəstəliklər, hormon balansını dəyişdirərək ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərin düzgün diaqnozu üçün bir sıra müayinələr və testlər istifadə olunur. Hipofiz xəstəliklərinin diaqnozunun qoyulmasında tətbiq olunan əsas müayinələr, klinik simptomların qiymətləndirilməsi, hormon səviyyələrinin ölçülməsi və görüntüləmə üsullarını əhatə edir.
1. Klinik qiymətləndirmə və şikayətlər
Hipofiz xəstəliklərinin diaqnozunda ilk addım, xəstənin klinik şikayətlərinin qiymətləndirilməsidir. Həkim, xəstənin baş ağrıları, görmə pozğunluqları, hormon çatışmazlığına dair simptomlar (yorğunluq, çəki artımı, cinsi istəksizlik və s.) və ya hormon artımına dair əlamətlərini (giqantizm, akromeqaliya, qalaktoreya) soruşur. Klinik əlamətlər, müayinə prosesinin ilk mərhələsini təşkil edir və xəstəliyin növü haqqında ilkin məlumat verir.
2. Hormon testləri
Hipofiz vəzisinin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün ən önəmli müayinə üsullarından biri hormon testləridir. Bu testlər, hipofiz vəzinin ifraz etdiyi müxtəlif hormonların səviyyələrini ölçür. Aşağıdakılar ən çox istifadə olunan hormon testləridir:
- Prolaktin testi: Hipofiz vəzisinin prolaktin hormonunu aşırı ifraz etməsi, qalaktoreya (süd ifrazı) və ya menstruasiya pozğunluqlarına səbəb ola bilər. Prolaktin səviyyəsinin yüksək olması, hipofiz şişinin mövcudluğunu göstərən bir işarə ola bilər.
- Böyümə hormonu (GH) testi: Böyümə hormonunun artması, akromeqaliya və giqantizmə yol açar. Hipofiz vəzi şişləri bu hormonun həddindən artıq istehsalına səbəb ola bilər.
- Adrenokortikotrop hormon (ACTH) testi: ACTH hormonu, hipofiz vəzinin böyrəklərə təsir edərək kortizol istehsalını tənzimləyir. ACTH-nın çoxalması, Kuşinq sindromunun əlaməti ola bilər.
- Tireoid stimulyasiya edici hormon (TSH) və T3, T4 testləri: Hipofiz vəzi tiroid vəzini stimullaşdıran TSH hormonunu istehsal edir. Bu hormonun səviyyəsi, tireoid funksiyalarının qiymətləndirilməsində əhəmiyyətlidir.
- Follikul stimulyasiya edici hormon (FSH) və luteinizasiya edici hormon (LH) testləri: Bu hormonlar cinsiyyət hormonlarının istehsalını tənzimləyir. Hipofizdəki pozulmalar, menstrual dövrün dəyişməsinə və ya cinsi istəksizlik kimi problemlərə səbəb ola bilər.
3. Görüntüləmə testləri
Hipofiz xəstəliklərinin dəqiq diaqnozu üçün görüntüləmə üsulları da vacibdir. Bu testlər, hipofiz vəzisinin strukturunu qiymətləndirir və mövcud şişlər və ya digər anomaliyaların aşkar edilməsinə kömək edir. Ən çox istifadə olunan görüntüləmə testləri bunlardır:
- Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT): Hipofiz xəstəliklərinin diaqnozunda ən əhəmiyyətli görüntüləmə metodlarından biridir. Hipofiz şişləri, hipofiz vəzinin böyüməsi və digər struktur dəyişiklikləri MRT ilə asanlıqla aşkarlanır. MRT, xəstənin başında olan anomaliyaların tam diaqnozunu qoymağa kömək edir.
- Kompüter tomoqrafiyası (KT): Hipofiz şişləri və digər struktur problemləri aşkar etmək üçün KT müayinəsi də istifadə edilə bilər. Lakin MRT, hipofiz vəzinin vizualizasiyası üçün daha üstün bir metod hesab olunur.
4. Optik testlər
Hipofiz vəzinin şişləri optik sinirlərə təzyiq göstərərək görmə problemlərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, görmə testi də hipofiz xəstəliklərinin diaqnozunda əhəmiyyətlidir. Görmə sahəsi testləri, xəstənin görmə qabiliyyətində hər hansı bir anomaliyanı müəyyən etmək məqsədilə aparılır. Bu testlər, xüsusilə hipofiz şişləri olan xəstələrdə görmə sahəsinin daralmasını aşkar etməkdə faydalıdır.
5. Biopsiya
Bəzi hallarda, hipofiz şişlərinin xarakterini dəqiq müəyyən etmək üçün biopsiya tələb oluna bilər. Biopsiya, şişdən alınan nümunənin mikroskop altında araşdırılmasını təmin edir və bununla da şişin yaxşıya və ya pis keyfiyyətli olduğunu müəyyən etməyə kömək edir.
Nəticə
Hipofiz vəzi xəstəliklərinin diaqnozu, hərtərəfli müayinə prosesini tələb edir. Klinik şikayətlərdən başlayaraq hormon testləri, görüntüləmə üsulları və optik testlər vasitəsilə doğru diaqnoz qoyulması mümkündür. Bu müayinələr, hipofiz vəzindəki pozulmaların erkən aşkar edilməsinə və müalicənin effektiv şəkildə planlaşdırılmasına kömək edir. Hipofiz xəstəliklərinin müalicəsi, diaqnozun düzgün qoyulmasından sonra daha məqsədəuyğun şəkildə həyata keçirilə bilər.